ÖNSÖZ
Zengin bitki örtüsü, engebeli arazi yapısı ve bol yağmuruyla bilinen
Doğu Karadeniz, sadece ormanları, yaylaları, sarp kayaları, derin vadileri
ile değil, orada konuşulan çeşitli dil ve lehçeler ve bunların konumaddi,
manevi kültürüyle de el değmemiş, bakir bir coğrafyadır. Burada,
özelikle dilbilimi alanında, her araştırmacının ilgisini çekebilecek,
her dalda pek çok materyal bulmak mümkündür. Bu çeşitlilik kuşkusuz
ki yörenin tarihi ve sosyolojik yapısı ile yakından ilgilidir. Yöre tarihi,
Roma, Pers, Bizans, Osmanlı gibi emperyal kültürlerle yerel otokton
kültürlerin çatışmaları ve bir ölçüde kaynaşmaları şeklinde özetlenebilir.
İlginç olansa, bu devasa imparatorlukların yerel kültürleri hiçbir
zaman tam olarak asimile edememesi ve bu yüzden de yerel kültürlerin
her alanda birçok arkaik özelliği günümüze kadar taşımış olmalarıdır.
Lazca, bu topraklarda binlerce yıldan beri varlığını koruyarak devam
ettirebilmiş dillerden sadece biridir ve tıpkı bu topraklardaki diğer diller
gibi, günümüzde ölüm kalım mücadelesi vermektedir. Her geçen gün
Lazca konuşanların sayısı azalmakta, çocuklara Lazca öğretilmemektedir.
Antik dönemlerden beri Doğu Karadeniz coğrafyasında konuşulan
bu lisan günümüzde “tehlike altındaki diller”sınıfına dahil olmuştur.
Ana dili Lazca olan ve bu dilin yaşaması için uzun yıllardır çaba sarfeden
bizlerin, bu durumda yapılabileceği işlerden biri ve belkide en
önemlisi elbette ki bu dilin yazıya geçirilmesi için çalışmaktır. Bunun
için de, yerinde araştırmalara; masalların, hikâyelerin, bilmecelerin,
manilerin, destanların, sözcük dağarcığının, semt, akarsu, dağ, bahçe,
insan isimlerinin derlenmesine, kısaca halkın bugünlere kadar getirmeyi
başardığı sözlü ürünlerin kayıt altına alınmasına ihtiyaç vardır. Hiç
bir kurumsal ve maddi destek almadan, yıllardır az sayıdaki gönüllünün
yapmaya çalıştığı esas olarak bundan ibarettir.
12
Elinizdeki kitap bu çabaların bir ürünüdür ve temel amacı, söz konusu
yörede yaşayan halkın, coğrafyayı adlandırma eğilimlerini ve bunun
ürünlerini kayıt altına almak ve geleceğe taşımaktır.
2002 yılında bir köy monografisi anketiyle başlayıp, pek çok gönüllü
insanın katılımı ve desteğiyle bu günlere gelen bu çalışma, bir
noktaya kadar başarılı oldu ve böylece yer adlarının oldukça önemli
bir kısmı kayda alındı. Yer adlarının derlenmesinde kaynaklık ederek
destekleyen dostlarımızınla birlikte, Hasan Uzunhasanoğlu, Filiz Acar,
Paluri Arzu Kal ve Sevinç Özgen’in özverili çabalarını anmak ve teşekkür
etmek istiyoruz. Adını andığımız bu kişiler, çok sayıda köyün yer
adlarını derlemiş ve tarafımıza ulaştırmışlardır.
Derleme sürecinde, Megrel Dilbilimci Guram Kartozia’nin yıllar
önce çok sayıda Laz köyünde, başka pek çok sözlü kültür materyali
ile birlikte yer isimlerini de derlediğini öğrenmemiz bizim açımızdan
sevindirici olmuştur. Çünkü hem doğru yolda olduğumuzu çok sağlam
bir kaynaktan öğrenmiş olduk, hem de ulaşamadığımız birçok köy hakkında
az da olsa bilgi edindik. Bundan dolayı kendisine minnettarız.
Yer isimlerinin derlenmesinde alan çalışması ve soruşturma yöntemi
kullanılmış, özellikle köyde uzun müddet yaşamış kişilerden ve kadınlardan
bilgi alma yoluna gidilmiştir. Koşullar el verdiğince köylerde
birebir derlemeler yapılmış, bu arada şehirlere göç etmiş kişilerden de
yararlanılmıştır. Bununla birlikte, mümkün olduğunca, toplanan materyalin
aynı köyden başka kişilerce de teyit edilmesine önem verilmiştir.
Kitapta görüleceği üzere, bazı köylerde derlenen yer adı sayısı çok
iken, bazı köylerde bu sayı daha azdır. Bunun başlıca nedeni, bu alanlarda
detaylı çalışmanın yapılamamış olmasıdır. Zira görülmüştür ki,
kişiler yaşadıkları köyün tüm yer adlarını değil, daha çok kendi kullandıkları
arazilerin isimlerini hatırlayabilmektedirler. Bundan dolayı
bir köydeki arazi parçalarının hepsinin adını derleyebilmek için, farklı
mahalle ve akraba gruplarından çok sayıda insandan veri toplamak
gerekmektedir. Bu, bizim gibi imkânsızlıklar içinde çalışan gönüllüler
için, çoğu zaman mümkün olmamıştır. Daha çok bilgi toplanabilmesi,
13
ancak daha çok gönüllünün bu çalışmayı desteklemesi ile mümkün olabilecektir.
Bu çalışma Laz yer isimleri konusunda hazırlanmış ilk kitap olma
özelliği taşımakla birlikte, Laz yer isimlerinin tümünü derlendiği iddiasında
değildir. Böyle bir iddia, bu alanda, bundan sonra yapacak bir iş
kalmadığı anlamına gelir ki, tam tersine, henüz işin başında bulunmaktayız.
Ancak, sağlam bir yol ve yöntem yakaladığımızı, Laz yer isimlerinin,
en azından bir kısmını kayıt altına aldığımızı da belirtmemiz
gerekir. Ayrıca, kitabın genel olarak Laz yer isimleri hakkında yeterince
bilgilendirici olduğu görülecektir.
Svacoxo (sva “yer”, coxo “ad, isim”) adını verdiğimiz bu kitapta,
hafızalardan silinmiş çok sayıda yer adını görecek ve onları yeniden
hatırlayacaksınız. Diğer bütün coğrafyalarda olduğu gibi, her yer adında,
dilbilimsel anlam ve öneminin ötesinde, orada yaşamış, o topraklara
emek vermiş insanların hatıraları, emekleri, ruhları vardır. Biz istiyoruz
ki, atalarımızın alın terleri ve emekleriyle yoğrulmuş, dilleriyle isim
bulmuş bu coğrafya unsurlarının adları yok olmasın, kuşaklar boyunca
o yerlerin gerçek sahiplerinin dilleriyle birlikte, adları var olsun...